Szymon Rudnicki

Podejmując decyzję o utworzeniu baz danych dotyczących historii Sejmu II Rzeczypospolitej oraz o udostępnieniu ich w sieci Internet postanowiono rozpocząć od interpelacji poselskich. O wyborze zadecydowały następujące przesłanki:
1/ - interpelacje obok wystąpień sejmowych i wniosków są jednym z głównych narzędzi działalności poselskiej.
2/ - jeżeli wystąpienia sejmowe i wnioski można znaleźć w stenogramach i drukach sejmowych, to interpelacje są rozproszone i często trudno dostępne.
3/ - w związku z tym są stosunkowo rzadko wykorzystywane jako źródło historyczne; tymczasem zawierają niezmiernie bogaty i różnorodny materiał, a stanowią przecież lustro w którym znalazły odbicie najważniejsze i najboleśniejsze problemy nurtujące społeczeństwo.
Wnoszenie interpelacji było metodą działania, którą chętnie i często stosowały wszystkie kluby. Jest to jedna z metod parlamentarnej kontroli aparatu państwowego, pozwalająca także na zwrócenia uwagi opinii publicznej na zjawiska negatywne. Przede wszystkim była to metoda walki z przekraczaniem lub wadliwym stosowaniem prawa przez władze administracyjne wszystkich szczebli, poczynając od zachowywania się policjantów czy urzędników najniższego szczebla do członków rządu. Były też metodą nacisku na rząd; jednocześnie narzędziem walki politycznej i o tym też nie należy zapominać, korzystając z tego źródła. Interpelacje dotyczyły zarówno spraw ogólnych, jak i jednostkowych. Część z nich miała charakter zasadniczy, odnosiła się do podstaw funkcjonowania państwa, część wyraźnie charakter interwencyjny, nieraz w sprawach jednostkowych. Niektóre interpelacje składano celem immunizowania tekstu prasowego, zdjętego przez cenzurę. Praktyka ta została zapoczątkowana przez posłów PPS i zmierzała do przeciwdziałania nieuzasadnionym decyzjom władz nadzorujących prasę. Interpelacje mają zazwyczaj charakter represyjny tzn. że poseł domaga się reakcji władz z powodu już zaistniałego ich działania, podczas gdy interwencja poselska ma charakter prewencyjny, mający na celu zapobieżenie naruszeniu czyichś praw, względnie wyrządzeniu krzywdy.
Jak pisał w 1977 r. Andrzej Ajnenkiel "stanowią one zasadniczy dokument ukazujący oczyma posłów - zasadnicze braki, słabości i deformacje w życiu państwowym i stosunkach społecznych i gospodarczych II Rzeczypospolitej. Obrazują warunki w jakich odradzało się i istniało ówczesne państwo polskie, odzwierciedlają postawy poszczególnych grup społecznych i politycznych, mniejszości narodowych, informują o warunkach bytu szerokich mas. Poruszana problematyka, liczba, nazwiska interpelantów i klubów, z których pochodzili, stanowi jeden z istotnych elementów zmieniających się realiów politycznych, nasilających się bądź słabnących konfliktów społecznych, narodowościowych i politycznych". (Wstęp do kolekcji interpelacji parlamentarnych II Rzeczypospolitej, Archiwum Sejmu, masz.).
Konfrontacja interpelacji z odpowiedziami rządu i ministrów pozwoliłaby na konfrontację stanowisk. Niestety odpowiedzi zachowały się w znacznie mniejszym stopniu niż interpelacje. Rząd występował często jako obrońca krytykowanych niższych ogniw władzy odpowiadając, że nie stwierdzono nieprawidłowości w działaniu krytykowanych. Czynił tak również w wypadkach ewidentnego naruszenia prawa. Niejednokrotnie wcale nie odpowiadał, mimo nałożonego przez Sejm obowiązku. Już po roku działania Sejmu posłowie Polskiego Stronnictwa Ludowego skarżyli się, że nie otrzymują odpowiedzi na interpelacje. /Wniosek nagły, 9 marca 1920 r., Sejm Ustawodawczy. Druk nr 1578/. Wniosek niewiele zmienił i proceder ten trwał zarówno w tej kadencji Sejmu, jak i następnych. Stąd były wypadki kilkakrotnego wnoszenia interpelacji w tej samej sprawie.
Jednocześnie już na 6. posiedzeniu Sejmu w dn. 25 lutym 1919 r. Marszałek mówił o zasypywaniu Sejmu interpelacjami i wnioskami, że "przy rzetelnej pracy wystarczyłoby ich na dwa lata pracy" i apelował do posłów o samoograniczenie. Widocznie apel nie odniósł skutku, bo na 19. posiedzeniu Sejmu w dn. 27 marca 1919 r. Marszałek zwrócił uwagę posłom, że "wobec nawału interpelacji niemożliwe wprost jest stawianie ich w najbliższym czasie, w najbliższych miesiącach - powiedzmy - na porządek dzienny." Marszałek w porozumieniu z konwentem seniorów zarządził, by na każdą interpelację była odpowiedź pisemna, chyba, że interpelant będzie żądał rozprawy na plenum, a konwent seniorów na to się zgodzi.
Interpelacje traktowano jako część sprawozdań sejmowych, a zgodnie z art. 5 ustawy o nietykalności poselskiej z 8 kwietnia 1919 r. "nikt nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za zgodne z prawdą sprawozdanie z obrad Sejmu i Komisji Sejmowej ani też za częściowy lub zupełny przedruk tychże jawnych obrad zgodny z urzędowym stenograficznym protokołem. Te sprawozdania i przedruki nie podlegają konfiskacie i wolne są od cenzury." (Dz. PrPP nr 31 z 1919 r. poz. 263).
Od 1921 r. sprawę interpelacji regulował art. 33 Konstytucji: "Posłowie mają prawo zwracać się do Rządu bądź do poszczególnych ministerstw w sposób, regulaminem przepisany. Minister ma obowiązek udzielić odpowiedzi ustnie lub pisemnie w terminie nie dłuższym niż 6 tygodni, albo w umotywowanym oświadczeniu usprawiedliwić brak rzeczowej odpowiedzi. Na żądanie interpelantów odpowiedź musi być Sejmowi zakomunikowana. Sejm może odpowiedź Rządu uczynić przedmiotem dyskusji i uchwały."
Z kolei w Konstytucji 1935 r. sprawie interpelacji poświęcono w art. 45 pkt. 2 i 3:
Pkt 2 "Posłowie mogą zwracać się do Prezesa Rady Ministrów i Ministrów z interpelacjami w sprawach, dotyczących ich zakresu działania, w sposób określony regulaminem.
Pkt. 3 Prezes Rady Ministrów lub interpelowany minister obowiązany jest udzielić odpowiedzi w ciągu 45 dni albo podać powody, uzasadniające odmowę udzielenia wyjaśnień".
Sposób składania interpelacji, tryb postępowania z nimi szczegółowo określały regulaminy poszczególnych kadencji Sejmu. Np. regulamin Sejmu Ustawodawczego ustalając liczbę podpisów pod interpelacjami na 15 zamknął drogę do samodzielnego składania interpelacji klubom mniejszości narodowych, zmuszając ich do szukania poparcia klubu socjalistycznego lub PSL "Wyzwolenia". Znamy wypadki, kiedy takiego poparcia im odmówiono. Dlatego poniżej zamieszczone zostały odpowiednie paragrafy każdorazowego regulaminu Sejmu.
Poczynając od drugiej kadencji liczba interpelacji wyraźnie się zmniejsza. Wpłynął na to nie tylko fakt, że poza Sejmem Ustawodawczym, w następnych pięciu kadencjach Sejmu tylko dwie nie uległy skróceniu (1922-1927, 1930-1935). Po przewrocie majowym 1926 r. notujemy także częste wypadki zawieszania sesji parlamentu, nieraz nawet przed ich otworzeniem. Na spadek liczby interpelacji niewątpliwie wpływ miał stosunek obozu rządzącego do parlamentu; dążenie sanacji do ograniczenia roli parlamentu w życiu państwa. Gwałtownie spadła liczba przede wszystkim interpelacji w sprawach indywidualnych, a w następnych kadencjach również w sprawach ogólnych. Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem od początku zrezygnował z ich składania, uznając je za narzędzie walki opozycji z rządem. Natomiast kilkakrotnie z interpelacjami manifestacyjnie wystąpił Obóz Zjednoczenia Narodowego, niewątpliwie w porozumieniu z rządem.
Po osiągnięciu bezwzględnej większości w Sejmie w III kadencji BBWR znacznie ograniczył możliwość składania interpelacji zwiększając liczbę potrzebnych podpisów do 30. W ten sposób jedynie dwa kluby opozycyjne mogły samodzielnie zgłaszać interpelacje. Zamknęło to w znacznej mierze drogę do wykorzystania tego narzędzia działalności parlamentarnej m.in. klubom mniejszości narodowych, które musiały korzystać z poparcia posłów innych klubów. Najwięcej interpelacji w tej kadencji złożył Klub Narodowy, traktując je jako narzędzie walki politycznej. Przypomnieć należy, że we wszystkich kadencjach Sejmu interpelacje traktowano podobnie jak wystąpienia sejmowe i wnioski; tzn. nie podlegały one ingerencji cenzury.
Poczynając od IV kadencji wybory sejmowe bojkotowały polskie partie opozycyjne. Kluby mniejszości narodowych pozostały w Sejmie w stanie szczątkowym. Motywowały swój udział chęcią posiadania trybuny do artykułowania swoich potrzeb. Sejm zmienił całkowicie sposób składania interpelacji. Od tej kadencji posłowie mogli składać interpelacje indywidualnie, lecz zwiększyły rolę marszałka w ich przyjmowaniu, a rząd po raz pierwszy uzyskał możliwość legalnej odmowy udzielenia odpowiedzi na interpelację. Sejm następnej kadencji jeszcze bardziej ograniczył samodzielność posłów. Mało tego - na jednym z ostatnich posiedzeń Sejmu w dn. 16 czerwca 1939 r. Marszałek udzielił reprymendy posłom, w ogromnej większości należącym do obozu rządowego. Stwierdził, że "wszelkie gołosłowne zarzuty, wszelkie inwektywy czy to pod adresem Rządu, czy organów administracyjnych, jako nie mające nic wspólnego z obiektywnymi faktami, nie mogące przeto być przedmiotem odpowiedzi, nie mogą być uważane za interpelacje". Poza tym według niego interpelacje nie mogą odnosić się do spraw należących do prerogatyw Prezydenta Rzeczypospolitej.
W trakcie wojny zniszczone zostało archiwum sejmowe. W latach 1973-1977 pod kierownictwem prof. Andrzeja Ajnenkiela podjęto działania celem odtworzenia kolekcji. Przeprowadzono kwerendę w Archiwum Akt Nowych. Przejrzano zasób Prezydium Rady Ministrów, poszczególnych ministerstw oraz Prokuratorii Generalnej. Po 1990 r. kontynuowano zbieranie relacji korzystając m.in. z zasobu Centralnego Archiwum Syjonizmu w Jerozolimie i akt Instytutu im. Szewczenki, obecnie znajdującego się w Bibliotece Narodowej w Warszawie.
Z posiadanej obecnie kolekcji zostały wybrane wszystkie interpelacje dotyczące posłów, warunków ich pracy, immunitetu poselskiego itd. Kolejny blok stanowią interpelacje mniejszości narodowych oraz klubów polskich w sprawach mniejszości narodowych. W tym wypadku pominięto wszystkie interpelacje w sprawach indywidualnych oraz pewną liczbę interpelacji w sprawach już uprzednio poruszanych. Poza tym zamieszczono ważniejsze interpelacje odnoszące się do sprawy granic, mniejszości polskiej za granicą oraz pewną liczbę interpelacji w innych sprawach, dla pokazania ich zakresu.
Do wymienionych powyżej typów interpelacji dołączono ich obrazy w celu udostępnienia ich w sieci Internet w wersji oryginalnej.
Dla ułatwienia korzystania z bazy zamieszczono:
1. tabelę ukazującą kadencje Sejmu i liczbę interpelacji zgłoszonych w danej kadencji.
2. wyjątki z regulaminów sejmowych regulujących składanie i odpowiedzi na interpelacje.

Kadencje Sejmu

Sejm Ustawodawczy 1919-1922							3730 interpelacji
Sejm I kadencji 1922-1927							4493 interpelacji
Sejm II Kadencji 1928-1930							997 interpelacji
Sejm III Kadencji 1930-1935							350 interpelacji
Sejm IV kadencji 1935-1938							336 interpelacji
Sejm V kadencji 1938							>100 interpelacji

Regulaminy sejmowe

Sejm Ustawodawczy RP. Tymczasowy Regulamin obrad Sejmu Ustawodawczego Rzeczypospolitej Polskiej. Druk nr 1, Warszawa 15 IX 1921:
Art. 45. Interpelacje, skierowane do Rządu, winny być podpisane przynajmniej przez 15 członków Sejmu. Po otrzymaniu interpelacji Marszałek komunikuje je Prezydentowi Rady Ministrów z zapytaniem, kiedy Rząd zechce udzielić wyjaśnień. Po otrzymaniu odpowiedzi, a w każdym razie nie później niż po upływie miesiąca, Marszałek umieszcza interpelację na porządku dziennym. Dyskusja nad interpelacją następuje w wypadkach, kiedy Sejm uzna jej potrzebę.
Odpowiedź Rządu na interpelację może być udzielona na piśmie. Sejm przyjmuje odpowiedź do wiadomości lub jej nie przyjmuje.
Na 214. posiedzeniu Sejmu 1 marca 1921 r. regulamin uzupełniono przez dodanie do art. 65 zdania:
Teksty wniosków i interpelacji, wniesionych zgodnie z regulaminem i bądź w całości, bądź z tytułu ogłoszonych w Izbie, stają się częścią składową obrad tego posiedzenia, na którym zostały zgłoszone do laski marszałkowskiej i powinny być urzędowo ogłaszane przez dołączenie w druku do druków sejmowych.

Sejm I kadencji. Regulamin obrad Sejmu uchwalony dn. 16 lutego 1923 r., Druk nr 233, Warszawa 1923:
Art. 25. Interpelacje skierowane do Rządu winny być podpisane przynajmniej przez 15 posłów. Marszałek ma prawo żądania od interpelantów usunięcia z interpelacji wyrazów, nie odpowiadających powadze Sejmu, i w tym celu może ogłoszenie interpelacji odłożyć do następnego posiedzenia.
Art. 26. Po przyjęciu interpelacji Marszałek przesyła ją Prezydentowi Rady Ministrów.
O ile interpelanci nie zadowolą się odpowiedzią, względnie o ile w ciągu 6 tygodni Rząd nie udzieli odpowiedzi Marszałek na żądanie interpelantów (art. 25 ust. 1) umieszcza interpelację na porządku dziennym. Dyskusja nad interpelacją następuje tylko w wypadkach, w których Sejm swą uchwałą uzna potrzebę dyskusji po wysłuchaniu treści interpelacji, ewentualnie udzielonej odpowiedzi Rządu, oraz krótkim, nie dłużej niż 10 minut, umotywowaniu przez jednego z -interpelantów konieczności odbycia dyskusji. W dyskusji może być postawiony wniosek, że Sejm przyjmuje, względnie nie przyjmuje, odpowiedzi do wiadomości lub też wzywa Rząd do udzielenia odpowiedzi na plenarnym posiedzeniu w określonym terminie.

Sejm II kadencji. Na 29 posiedzeniu w dn. 22 stycznia 1929 r. dyskutowano nad zmianami w regulaminie obrad Sejmu. Artykuły dotyczące interpelacji pozostały bez zmian w stosunku do regulaminu obowiązującego w Sejmie I kadencji.

Sejm III kadencji. Regulamin obrad Sejmu uchwalony dnia 16 grudnia 1930r., Druk nr 388, Warszawa 1931:
Art. 25. Interpelacje, skierowane do Rządu, winny być podpisane przynajmniej przez 30 posłów.
O wpłynięciu interpelacji Marszałek podaje do wiadomości Izby na końcu tego posiedzenia, na którym interpelacja została zgłoszona. Marszałek ma prawo żądania od interpelantów usunięcia z interpelacji wyrazów, nie odpowiadających powadze Sejmu, i w tym celu może ogłoszenie interpelacji odłożyć do wprowadzenia przez interpelantów odpowiednich zmian.
Art. 26. Po przyjęciu interpelacji Marszałek przesyła ją Prezydentowi Rady Ministrów.
O ile interpelanci nie zadowolą się odpowiedzią, względnie o ile w ciągu 6 tygodni Rząd nie udzieli odpowiedzi Marszałek na żądanie interpelantów (art. 25 ust. 1) umieszcza interpelację na porządku dziennym. Dyskusja nad interpelacją następuje tylko w wypadkach, w których Sejm swą uchwałą uzna potrzebę dyskusji po wysłuchaniu treści interpelacji, ewentualnie udzielonej odpowiedzi Rządu, oraz krótkim, nie dłużej niż 10 minut, umotywowaniu przez jednego z interpelantów konieczności odbycia dyskusji. W dyskusji może być postawiony wniosek, że Sejm przyjmuje, względnie nie przyjmuje, odpowiedzi do wiadomości lub też wzywa Rząd do udzielenia odpowiedzi na plenarnym posiedzeniu w określonym terminie.

Sejm IV kadencji. Regulamin Sejmu z dn. 5 X 1935, Druk nr 2:
Projekt przedłożony Sejmowi przez Komisję Regulaminową przewidywał:
Art. 33 Poseł może złożyć projekt ustawy, wniosek lub interpelację tylko we własnym imieniu. (Według stenogramu Sejm przyjął sprawozdanie Komisji Regulaminowej druk nr 1 na 1. posiedzeniu w dn. 5 października 1935 r. bez zmian. Natomiast w wersji drukowanej regulaminu (Druk nr 2) tego zapisu zabrakło, choć wiadomo, że obowiązywał.)
Art. 88
1) Interpelacje, po przyjęciu ich do laski marszałkowskiej, będą odesłane do Prezesa Rady Ministrów bez rozprawy.
2) Prezes Rady Ministrów lub Minister udzieli odpowiedzi lub uzasadni odmowę udzielenia wyjaśnień bądź na piśmie, bądź ustnie.
3) Marszałek Sejmu prześle odpowiedź interpelantowi
4) Na żądanie interpelanta Marszałek wniesie interpelację na porządek dzienny posiedzenia plenarnego Sejmu; Marszałek wniesie również interpelację na porządek dzienny, jeżeli Prezes Rady Ministrów lub interpelowany Minister zawiadomi go, że zamierza udzielić ustnej odpowiedzi.
5) Sejm po wysłuchaniu treści interpelacji i odpowiedzi Rządu, rozstrzygnie, czy ma się odbyć rozprawa.
6) W rozprawie poza przedstawicielem Rządu może zabrać głos interpelant oraz jeden z posłów, zajmujących odmienne od interpelanta stanowisko.

Sejm V kadencji. Regulamin Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej uchwalony przez Sejm 29 listopada 1938 r. druk nr 2. W odniesieniu do interpelacji pozostał niezmieniony w stosunku do poprzedniej kadencji.